නිදහසින් පසුව යටත්විජිත රටවල් වල උවමනා ආකාරයට ලංකාවේ සියල්ල සකස් කර ඔවුන්ට ගැලපෙන අපට නොගැලපෙන පාලක පන්තියකට රට බාර දී ගියහ. මෙම පාලක පන්තිය පෙර රදල හෙවත් අධිරාජ්‍යවාදීන්ට උදව් කල සිංහල දෙමළ හා මුස්ලිම් ජාතිකත්වයෙන් හෙබි විය. කාලානුරූපව සකස් වූ මෙම මධ්‍යම පන්තිය විසින් රටේ බලතල බාරගන්නා ලදී. මෙම බාරගැනීම සාර්ථකව සිදු වුවද පාලනය කිරීම සිදු කරන ලද්දේ අසාර්ථකවය. එම නිසා අධිරාජ්‍යවාදයට භාවිතා කල නොහැති ආකාරයට ඔුවුන් විසින් සකස් කරන ලද ව්‍යුහයන් ජරාජීර්ණ විය. පාර්ලිමේන්තුව, අධිකරණය, රාජ්‍ය යාන්ත‍්‍රණය මෙම ව්‍යුහ අතර කැපීපෙනෙන අක‍්‍රමිකතාවයන් සිදු කරන ලද ආයතනය බවට පත්විය.

මෙහි අසාර්ථකභාවය නිසාම එය හුදෙක් පවුල්වාදීව රට සූරාකන මාදිලි බවට පත්වන්නට එතරම් කල් ගත වූයේ නැත. අද වන විට එය සම්පූර්ණයෙන්ම පවුල්වාදීව හා පුද්ගලිකව රට සූරාකන මාදිලි බවට පත්ව ඇත. අධිරාජ්‍යවාදීන් හට මෙයින් සිය පල නෙලාගත හැකි නොවූවා යැයි මින් අදහස් වන්නේ නැත. කෙසේ වෙතත් අධිරාජ්‍යවාදය බලාපොරොත්තු වූ ආකාරයට අදාල සේවාවන් සිදු වූයේ නැත. මේ රටේ කුරුඳුකාර මධ්‍යම පන්තිය අහෝසි වෙමින් සිටී. මෙහි අන්තිම පුරුක් මේ වන විට පාර්ලිමේන්තුව,පළාත්සභා සහ එවැනි තත්ව අත් කරගනිමින් සිටිති.

ව්‍යුහයන්හි අසාර්ථකභාවය හා රට තුල ඇති වූ තත්වයන් මත 1971 සහ 1980 ගණන් වල උතුරේ ද යලි 1990 දක්වා දකුණේද වශයෙන් ආයුධ භාවිතයෙන් සමාජය තුළ බලය පැතිරවීමට දරන ලද උත්සාහයන් කි‍්‍රයාත්මක විය. මෙය අද වන විට උතුරේ යුද්ධයක් දක්වා වර්ධනය වී ඇත. රට කිසිවෙකුට පාලනය කල නොහැකි තත්වයන්ට පත් වූ අතර මෙය රට සූරාකන දියුණු රටවල් සඳහා ද පාඩුවක් බවට පත්විය. පොදුවේ ගත්කල අධිරාජ්‍යවාදීන් විසින් භාවිතා කල මෙම පැරණි ව්‍යුහ අසාර්ථකවීම් ලෝකයේ දියුණුවෙමින් පවතින රටවල් බොහොමයක් තුළ සිදු විය. ඔවුන් මෙයට විකල්ප සොයන ලදී.

ලෝක පරිමානව මේ සදහා විකල්ප වශයෙන් සහ සමාජවාදී මතවාදය වෙනුවට මතවාදයන් සමාජගත කිරීම සදහා ඔවුන් විසින් රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන ව්‍යුහය රටවල් වලට හඳුන්වා දෙන්නට විය. ලංකාවේ මේ සදහා ගැලපෙන කණ්ඩායම් සොයා එය ව්‍යාප්ත කිරීමක් ද දක්නට විය. මෙහි ප‍්‍රධාන පරමාර්ථය වූයේ අධිරාජ්‍යවාදී රටවලට ගැලපෙන මතවාද ඔවුන්ගේ සූරාකෑම හා සම්පත් මංකොල්ලයට අදාලව සමාජගත කිරීමයි. මේ සදහා රට ගැන වඩාත් දන්නා පිරිස් අවශ්‍ය විය. ලංකාවේ අතීත භාවිතයන් තුළ වාමාංශික කි‍්‍රයාකාරීන් මේ සදහා ඉතා හොඳ ආරම්භයක් ලබා දෙන ලදී. එයට ඓතිහාසික හේතුවක්ද විය.

අධිරාජ්‍යවාදීන් හසු කරගන්නා ලද නව ස්ථරය වූයේ ලංකාවේ වාමාංශික ව්‍යාපාර වල වැඩකරන ද හා වාමංාංශික මතවාද ඇති බුද්ධිමතුන්ය. හේ පිරිස් රාජ්‍ය යාන්ත‍්‍රණය තුළ , දේශපාලනය තුළ ඉඩකඩක් නොලද පිරිසකි. නමුත් රට ගැන ඇති ආදරය හා උවමනාව මේ අයගෙන් පහව ගොස් නොතිබුනි. එසේම වාමාංශික අදහස් වලට ඇති බිය හෝ පරාධීනභාවය නිසා නව මතවාදයන් ද සොයමින් සිටි පිරිසකි. මේ පිරිසට රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන බලවත් ආශිර්වාදයක් විය. මෙම පිරිස 70 දශකයෙන් පසු සිය දේශපාලන වේදිකාව බවට පත් කරගන්නට තැත් කරන ලද්දේ මේ රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයි. අරමුණුසහගතව කරන ලද විශේෂීකරණ ව්‍යපෘති තුළ ඔවුන්ගේ සමාජීය අරමුණු කිසිවක් ඉටු නොවූව ද ඔවුන්ගේ පදු්ගලික අරමුණු මේ තුළ ඉටු විය.

මෙම පැලැන්තිය විසින් ලංකාව පුරා ම සමාජීයව හිතවත් මිනිසුන් මෙම රෝගයට ගොදුරු කර ගන්නා ලදී. තව දුරටත් රාජ්‍ය නොවන සංවිදාන ඔවුන් විසින් හඳුනා ගන්නා ලද්දේ හුදෙක් මුදල් ලැබීමේ හා යැපීම් ක‍්‍රමෝපායක් ලෙසය. සමාජයේ සිටින සමාජය වෙනුවෙන් වැඩ කල යුතු යැයි සිතන පක්ෂ දේශපාලනයේ සිටි හෝ නොසිටි පිරිස් ක‍්‍රමිකව රාජ්‍ය නොවන සංවිදාන කරා ඇදී එන්නට විය. මේ තුළ මෙම පැලැන්තියේ ජීවනෝපාය මාර්ගය බවට පත් වූයේ රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයි.

අද වන විට ඕනෑම ගමක රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන තැරව්කරුවෙක් හෝ කිහිප දෙනෙක් සිටී. රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන විසින් ගම් වල හා නගර වල මෙන්ම වතුකරයේ සිටින අඩු ආදායම්ලාභී පුද්ගලයින්ගේ මනස් ආධාර මානසිකත්වයට ඇද දමා තිබේ. පොදු සාමූහිකත්වය වෙනුවට පරාධීන පුද්ගලික හා ජාවාරම්කාර පෞරුෂයන් බවට මෙම පෞරුෂයන් පත්ව ඇත.

ප‍්‍රජාවේ නායකත්වයන් සියල්ල හිමිව තිබුනේ මෙම පුද්ගලයින්ටය. නමුත් විවිධාකර අක‍්‍රමිකතා හා පුද්ගලික ලාභ ප‍්‍රයෝජන නිසා වසර සිය ගණනක් ගොඩනැගී තිබූ ග‍්‍රාමීීය නායකත්ව පෞරුෂය මේ තුළ විනාශ වී ඇත. මෙය ප‍්‍රබලව බලපාන්නේ ඔවුනොවුන්ගේ සමාජීය ජීවිතයටය. මේ වන විට ගෝලීයකරණ තත්වයන් තුළ ගම්වල සමාජ ජීවිත වේගයෙන් වෙළඳපලකරනය වෙමින් පවතී. ඒ තුළ තත්වය තවත් භයානකව ඇත.

ප‍්‍රජාවේ රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන නායකයන් නිරන්තරව සිතන්නේ තමාගේ පුද්ගලික හා ගමේ විශේෂීකරනය වූ ප‍්‍රශ්න කෙරෙහිය. ගැටළු වලට හේතූන් වශයෙන් සීමාකාරී පටු සාධකයන් හුවා දක්වන ඔවුහු මෙම මතවාදයන් නිරන්තර ගම් පුරා පතුරවමින් සිටිති. මෙය වසංගතයක් පමනට පත්ව ඇත. එම තත්වය පොදුවේ සමාජීය ගොඩනැංවීම් හා පොදු සමාජ තත්වයන් සදහා ප‍්‍රබල බාධාවක් ලෙස පෙනී සිටිති. පොදු ජනතාව මෙම රැවැටීමේ ගොදුරු බවට පත්ව ඇත.

අනෙක් අතට මෙම පිරිස ද මෙම රෝගය බෝවීමට පෙර සමාජීයව බොහෝ දේ ගැන උනන්දු වූ සහ ඓන්දී‍්‍රය බද්ධ වූ පිරිස් ය. රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන විසින් බිහි කරන ලද මෙම පිරිස සමාජ ව්‍යාපාරයක් ගොඩනැගීම සදහා වන ප‍්‍රබල බාධකයක් ලෙස හඳුනාගැනීමට පුලූවන. නමුත් මෙම පිරිස් සමාජ ව්‍යාපාර සදහා අවශ්‍ය නොවන බව මින් අදහස් නොකෙරේ. මෙම තත්වය වටහා ගැනීම හා පිලියම් යෙදීමේ භාරධූර ජාතික කාර්යභාරයේ වගකීම ද නැවත වතාවක් හිමි වන්නේ සමාජ ව්‍යාපාර වල කේඩරයන්ටය.