“විසංයෝජනය එතරම් බැරෑරුම් ප‍්‍රයත්නයක් නොවේ” – හාන්ස් ජෝර්ජ් ගැඩමර්
හාන්ස් ජෝර්ජ් ගැඩමර්
හාන්ස් ජෝර්ජ් ගැඩමර් (1900-2002) දාර්ශනික අර්ථකතනවේදයේ පුරෝගාමියාය. විවාදපාත්‍ර ජර්මන් දාර්ශනික මාර්ටීන් හෛඩගර්ගේ ශිෂ්‍යයෙකු මෙන්ම ඔහුගේ සහායකයෙකු ද විය.“සත්‍යය සහ ක්රමය” (Truth and Method) වශයෙන් පළවු ඔහුගේ විශිෂ්ට කෘතිය සත්‍යය ගවේෂණයේ ලා නුතන විද්‍යාත්මක ක්රමය සතු වු අනගිභවනීය කියාපෑම අභියෝගයට ලක් කලේය. විෂය මූලිකත්වය පිළිබඳ විද්‍යාත්මක පරමාදර්ශය විවේචනය කල ඔහු පෙන්වා දුන්නේ පෞද්ගලික අත්දැකීම, සංස්කෘතික සම්ප්රදාය සහ පූර්ව වැටහීම් විසින් ඕනෑම යථාර්ත සංජානනයක් අසමත් කරන බවයි. ඔහුට අනුව කෘතියක අරුත අස්ථිර වන අතර කතුවරයාගේ අරමුණ සහ කියවන්නාගේ වැටහීම අතර පරස්පර ව්‍යවහාරය අනුව වෙනස් වේ. නමුත්, සත්‍යය පිළිබඳ අදහස ගැඩමර් ඉවත නොදැමූ අතර විද්‍යාත්මක ක්රමය සත්‍යය තහවුරු කිරීමේ එකම මාර්ගයය යන විශ්වාසයට අභියෝග කළේය. පල වන්නේ හාන්ස් ජෝර්ජ් ගැඩමර් සමග Theory culture & Society (1988) සඟරාව වෙනුවෙන් රෝයි බෝයින් (Roy Boyne) විසින් කරන ලද සම්මුඛ සාකච්ඡාවේ සිංහල පරිවර්තනයයි.
රෝයි: දාර්ශනිකයෙක් කෙතරම් බැරෑරුම් විය යුතුද? න්‍යායික කාර්යයට හිමි දුක්මුසු කර්කෂබව චින්තනයේ එකම ශෛලීය වීමට අවශ්‍ය නැතැයි කියවෙන එක්තරා පෙන්වා දීමක් ද තිබෙනවා. කෙනෙක් ෂේක්ස්පියර්ගේ ප‍්‍රහසන මෙන්ම ඉතා විධිමත් දාර්ශනික සම්ප‍්‍රදායන් ඇතුළතදී නීට්ෂේ (Friedrich Nietzshe) ගේ Die Frohliche Wissenshaft (Gay Science) ද ගෙනහැර දැක්වීමට ඉඩ තිබෙනවා. ඉතා මෑත අවධිවලදී නම් ඇත්තේ විසංයෝජනවාදී (deconstructionist) ලිවීමේ ඇති හාස්‍යය ගෙනදෙන ගැරහීමය චින්තන ජීවිතය ගත කළ යුත්තේ තපසෙන්ද?
ගැඩමර් : මම නීට්ෂේ කෘතිය මහත්සේ අගය කරනවා. එය සමහර විට ඔහු ලියූ ඒවායින් හොඳම එකද විය හැකියි. නමුත් එහි මතුපිටින් පෙනෙන හාස්‍යය එහි ඇති සාරය යැයි කීමට නම් මගේ කැමැත්තක් නැහැ. නීට්ෂේ සීමාන්තිකවාදයේ ප‍්‍රාඥයෙක්. ඔහුගේ කෘතිය අකුරෙන් ලියූවද වහා පුපුරණ සුඵ යමක් වාගෙයි.
කෙසේ නමුත්, විසංයෝජනය සම්බන්ධයෙන් සළකා බලන කළ මෙය ඒ තරම් බැරෑරුම් ප‍්‍රයත්නයක් ලෙස මටනම් පෙනෙන්නේ නැහැ. නිදර්ශනයක් වශයෙන් ඩෙරීඩාගේ Eperons ගතහොත් එය සාහිත්‍යමය කී‍්‍රඩාවකට වැඩි යමක් නොවේ. අපගේ මානවීය ආගමික සහ සදාචාරාත්මක ලැදිකම් සහ වුවමනාවන් සම්බන්ධයෙන් එය කිසිසේත්ම පිහිටුවාලිය නොහැකියි. නීට්ෂේට තිබූ සාධාරණ හේතු සමානවන ඒවා විසංයෝජනවාදියාට නම් නැහැ. මන්ද නීට්ෂේ සටන් කළේ ගල් ගැහුන ව්‍යාජ ක්රිස්තියානි සමාජයකට එරෙහිවයි. නමුත් මෙම වර්තමාන නීට්ෂියානු ආකල්පයට තම දිශානතිය සොයාගත හැකි තැනක් තිබෙන බවක් මට පෙනෙන්නේ නැහැ. එය වුවමනාවටත් වඩා ස්වාර්ථයම සළකා පවතිනවා. ඉතිං එහි ප‍්‍රතිඵලය වන්නේ එක්තරා ආකාරයකින් තමාවම තෘප්තිමත් කරගැනීමක්.
රෝයි : වර්තමානයේ අප ජීවත් වන්නේ ගල් ගැහුණ ව්‍යාජ ක්රිස්තියානි සමාජයක නොව අස්ථි මෙන් අනම්‍ය බවට පත්වූ පශ්චාත් – ධනවාදී නිලතන්ත‍්‍ර සමාජයක යැයි කීමට ඉඩ නැද්ද? නූතනත්වය යකඩ කූඩුවක් (iron cage) ලෙසින් වටහාගත් මැක්ස් වේබර්ගේ ප‍්‍රවාදයේ හෝ විචාර බුද්ධියේ විනාශය (destruction of reason) පිළිබඳ ජෝර්ජ් ලූකාෂ් (Georg Lukacs) ගේ වරනැගීම් හී කිසියම් හෝ සත්‍යයක් තිබේ නම් ඩෙරීඩාගේ,ඩෙලියුසේ (Gilles Deleuze) ගේ සහ අනෙක් අයගේ සෙල්ලක්කාර න්‍යායකරණය ඉතා බැරෑරුම් කරුණක් ලෙස, ගල් ගැහුනු තැනට පත් අප ස්වරූපයට එරෙහිව නීට්ෂේ විසින් කුඵ ගැන්වූ ප‍්‍රහාරයක් ලෙස අපට අර්ථ දැක්විය නොහැකිද?
ගැඩමර් : සමහරවිට ඒක එහෙම වෙන්න පුඵවන් ඩෙරීඩාගේ මුල් කාලීන ප‍්‍රපංචවේදී කාර්යය කෙරේ මගේ සැළකිය යුතු ගෞරවයක් තියෙනවා. ඒ වාගේම හෛඩගර් මෙන්ම මෑතදී ඩෙරීඩා ද නීට්ෂේ වනාහී පාරභෞතිකවේදියෙකු යැයි දැක්වූ චරිතායනය ප‍්‍රශ්න කිරීම නිවැරදි බව මා පිළිගන්නවා. දාර්ශනික සංගතිය (philosphical coherence) පිළිබඳ ගැටඵව නීට්ෂේගේ සැළකිල්ලට ලක් නොවන තරම්. නීට්ෂේගේ කෘතිය විවෘත ක්ෂේත‍්‍රයක් බව ඇත්තක් නමුත් මෙම කෘතිය තුළ නීට්ෂේ දැන සිටියාටත් වඩා ගැඹුරු වූ ස්ථරයක් හෛඩගර් අනාවරණය කරගන්නවා. බලය වෙත කැමැත්ත සහ නිට්ෂේගේ චින්තනයේ අභ්‍යන්තර විපර්යාසයෙන් අතර පවතින ගැඹුරු සාම්‍යය පිළිබඳ හෛඩගර් විසින් කරන ලද අර්ථ විවරණය නිට්ෂේගේ ස්ථාවරයේ ඇති සීමාන්තික බව (extremism) ට හෙඵ සැබෑ අන්තර් දැක්මකින් යුක්තයි එසේ වුවත් සමකාලීන නීට්ෂියානුවාදය ඉබේම අනුමත කරන තැනට පත්වීමට මාහට හැකියාව දෙන අපේක්ෂාවෙන් සහ පූර්ව කොන්දේසි රැසක් මා සතුව නෑ.ගැඩමර් ඩෙරීඩා සමග
රෝයි : මෙම සීමාන්තිකවාදය නම් මතිය ගැන තව පොඞ්ඩක් කීවොත්
ගැඩමර් : හෛඩැගර් ගැන යමක් කීම මෙහිදී අදාළයි මන්ද ඔහුත් සීමාන්තිකවාදියෙක් මා හට අතිශයින්ම වැදගත් වන දෙයක් වූයේ අතීතයේ සිට අපගේ උග‍්‍ර අවස්ථාවන් දක්වා වූ විකාශනය හෛඩගර් විසින් විශ්ලේෂණය කර දක්වනු ලැබීමයි. එනම් අපගේ තාක්ෂණික යුගය වනාහී ග‍්‍රීක ආරම්භයේ අවසාන ප‍්‍රතිඵලය වන්නේ කෙසේද යන්න පෙන්නුම් කරමින් හෛඩගර් අදහස් පිළිබඳව සමස්ථ අපරදිග ඉතිහාසයේ අභ්‍යන්තර ප‍්‍රතිඵලය වන අභ්‍යන්තර සංගතිය වැඩි දියුණු කර දැක්වීමයි මට අභාෂයක් බවට පත්වූයේ මෙම අභ්‍යන්තර සංගතියයි. ඇරිස්ටෝටලියානු ශෛලිය අතින් ගත් කළ සාධ්‍යතා (teleological) භෞතිකවේදී පද්ධතියක් සහ පාරභෞතිකවේදී පද්ධතියක් නූතන සමාජීය ප‍්‍රයෝජ්‍යතාවාදී සහ කාර්මික විප්ලවයකින් කෙළවර වීම වැන්නක් කෙසේ සිදුවිය හැකිව තිබුණේදැයි යන්න පිළිබඳ ළඟන්නා අන්තර් දැක්මක් මා හට දුන් පළමුවැන්නා හෛඩැගර්. මේ දක්වා මම බොහෝ දේ එයින් ඉගෙන ගෙන තිබෙනවා. අනෙක් අතට නීට්ෂේගේ අවසාන මිනිසා (last man) යන්න සමඟ සමාන්තරව පවතින යමක් වන පැවැත්ම සම්පූර්ණයෙන්ම අමතක වන සුලුවීම (complete forgetfulness) පිළිබඳ හෛඩගර්ගේ දැක්ම ගැන මට ඒ තරම් ස්ථිර වෙන්න බෑ. පර්යාලෝකයන් වශයෙන් මෙම අදහස් දෙක සතුව ඒවාට හිමි අදාළත්වය තිබෙනවා. නමුත් ඒවා තනි තනිව හෝ ඔවුන්ගේ චින්තනයේ අග‍්‍රස්ථාන ලෙස හෝ නොගත යුතුයි. මේ නිසා අප සුරැකිය හැක්කේ දෙවි කෙනෙක් විසින් පමණකැයි හෛඩැගර් කියන විට මම ඔහුව පිළිපදින්න යන්නෙ නෑ. පැවැත්ම සම්පූර්ණයෙන් අමතක වන සුළුවීම ඉෂ්ඨ කරගත හැකි යමක් නොවෙයි. මානව ජීවිතයෙන් මරණය කිසිදා මුලිනුපුටා දැමිය නොහැකිවාක් මෙන් කාර්මික තාක්ෂණික විප්ලවය මානව තත්ත්වය මුළුමනින්ම විපර්යාසයට ලක් නොකරනු ඇතැයි මට නම් නිසැකයි.
රෝයි : ඔබගේ කෘතිය වහා විනිවිද පෙනෙන සුළු යැයි කීම සත්‍ය නොවූවත්, ඔබගේ සත්‍යය සහ ක්රමය (Truth and Method) නම් කෘතිය සමඟ හෛඩගර්ගේ පැවැත්ම සහ කාලය (Being and Time) කෘතිය සැසඳූ විට පෙනෙන දෙය නම් ඔබගේ කෘතිය හෛඩැගර්ගේ කෘතියට වඩා පාරදෘශ්‍ය බවින් වැඩි බවයි. මේ ගැන ඔබගේ අදහස් පළ කරන්න පුළුවන්ද?
ගැඩමර් : මම හෛඩගර් සමඟ මාව සන්සන්දනය කරන්න යන්නේ නැහැ. කිසිම සැකයක් නෑ. ඔහු නිරපේක්‍ෂවම පළමු පෙළේ චින්තකයෙක්. නමුත් මා කිවයුතු යම් දෙයක් තිබේ නම් ඒ මෙයයි. ප‍්‍රකාශකයන්ගේ නියම අභිප‍්‍රාය නොව වචන වල රහස් කතා කිරීමට ඉඩ දීම අතින් හෛඩැගර් ඉන්ද්‍රජාලිකයෙක් වුණා. හෛඩගර් විසින් කරන ලද වචන පිළිබිඹු වූ අනාවරණයන්ගේ බලය නම් ඔහුගේ නිර්මාණශීලී ජීව ගුණය සහ පඨිතය (text) අතර සත්‍ය හමුවක් ඇති කිරිම නම් ප‍්‍රතිඵලය ඒවා සතුව තිබීමයි. මගේ ක‍්‍රියාමාර්ගය වඩා ද්වන්ධාත්මකයි (dialectical). මා හට නම්, පඨිතය හා සම්බන්ධ හමුවීමේ හරය පවතින්නේ විතර්කණයේ සහ මැදිහත්වීම් අඛණ්ඩ ගලායාම තුළමයි. හෛඩැගර්ගේ මෙම නිරන්තර කුපිත කරවන සුළු බල කිරීම එහි නැහැ. යුර්ගන් හබර්මාස් වරක් පැවසුවේ හෛඩැගර්ව නාගරීකරණය කළ පුද්ගලයා මම බවයි. ඉතින් බොහෝ සෙයින් සංවාදශීලී ස්වභාවයක් මගේ ලිවීම වසා පවතින බව සත්‍යයක්. මම අනෙක් අයට සවන්දීමට කැමතියි. ඒවගේම මා හට එරෙහිව ඔවුන්ගේ තර්කයේ ඇති ශක්තිමත් තැන සෙවීමට සහ පිලිගැනීමට හැමවිටම මගේ නැඹුරුවක් තියෙනවා. හෛඩගර් එවැනි කෙනෙක් නොවෙයි.
රෝයි : ඔබ විස්තර කරන හෛඩගර්ගේ දර්ශනයේ ඇති මෙම ප‍්‍රතිතෝලන (countervailing) නිර්මාණශීලී බලවේගයට ඔහුගේ දේශපාලන ජීවිතය තුළ කිරීමට කාර්යභාරයක් තිබුණාද?
ගැඩමර් : හෛඩගර්ගේ දේශපාලන ජීවිතයේ කේන්ද්‍රීය සිද්ධිය බොහෝ දුරට තේරුම් ගත යුත්තේ ඔහු, සීමාන්තික අරුතකින්, ඒසා ශ්‍රේෂ්ඨ මිනිසෙක් යන කරුණට සම්බන්ධවයි. ඔහුට සංස්කෘතික පසුබිමක් තිබුණේ නැහැ. ඒ වගේම ඔහු සෑම දෙයක්ම මුදුන් පමුණුවා ගත්තේ ඔහුම මහන්සි වී වැඩ කිරිමෙන් සහ ඔහු සතුවූ අතිවිශාල ඒකාග‍්‍රතා බලයෙන්. කිසිම දෙයක් සම්බන්ධයෙන් ඔහු කිසිවෙකුටත් ණයගැති නෑ. තමා නිර්මාණශීලී ලෙසින් පැවැත්ම යන්න යළි සොයාගත් අවස්ථාව සහ භූමිය යන කරුණ සම්බන්ධයෙන් හැරුණු විට ඔහු තම දාර්ශනික සම්ප‍්‍රදායටවත්, තම ගුරුවරුන්ටවත් ණය ගැති නෑ. නාසි ව්‍යපාරය සතු විප්ලවකාරී ජවය ශ්‍රේෂ්ඨ චින්තකයෙක් විසින් වංශවත් කළ හැකියැයි විශ්වාස කරන තැනට ඔහු පත්වූයේ කෙසේද යන්න පැහැදිලි කෙරෙන්නේ සමහර විට මෙම ස්වයං – සංවර්ධනයෙන්, ඔහුගේ මුළු ජීවිතය පුරාම වූ තමාගේ තැන තමාම පිහිටුවා ගන්නා ස්වරූපයෙන් (autocephalous character) වෙන්න පුළුවන්. කිසිම සැකයක් නෑ මේක මතිභ‍්‍රමයක්, භයානක මතිභ‍්‍රමයක්, ඒවාගේම වසරක් ගතවීමෙන් පසු ඔහු මෙය වටහාගත්තා. ඔහුගේ මතිභ‍්‍රමය, ඔහු ප‍්‍රසිද්ධියේ පාපොච්චාරණය නොකරන්න හේතුව මානවීය සීමාවන් පිළිබඳ ප‍්‍රශ්නයක් බවයි මගේ විශ්වාසය. ඔහුගේ වැරැද්ද ඔහු පිලිගත්තත් එය කීමට තරම් සංවේදී වුණේ නැහැ.
රෝයි : හෛඩැගර්ගේ ජීවිතයේ එම අතුරු කතාව, ඔබ විස්තර කළ ආකාරයෙන් කෙනෙක් තීරණය කරන්න ඉඩ තියෙනවා. චින්තනය සහ සැබෑව අතර සහ න්‍යාය සහ භාවිතය අතර පරතරය අවම කිරීමට ජාතික සමාජවාදය දර්ශනවාදය සඳහා අවස්ථාවක් දී ඇතැයි හෛඩගර් සිතූ බව. මෙම භේදය පිළිබඳ සංජානනය හා පරීක්ෂාව දාර්ශනික සම්ප්රදාය මත වූ බොහෝ ප‍්‍රහාරයන්ට සැබැවින්ම කේන්ද්‍රය වී තිබෙනවා. මින් වඩාත් බලවත් එකක් වන්නේ හේගල් පිළිබඳ මාක්ස්ගේ පරීක්ෂාව. ඔබගේම කාර්යයට ප‍්‍රායෝගික ආදාළත්වයක් තිබේ යැයි ඔබ සිතනවාද?
ගැඩමර් : මෙම ප‍්‍රශ්නයට මට්ටම් දෙකකින් උත්තර දෙන්න මට ඉඩ දෙන්න. සියල්ලටම පෙර, මගේ කාර්යයට ලැබුණු යම් යම් ප‍්‍රතිචාර වලින් මම වඩා තෘප්තියට පත් වූ අවස්ථා තියෙනවා. එවැනි ප‍්‍රතිචාර තුනක් සැනෙන් මගේ මතකයට නැගෙනවා. සංවාදකරණය (dialogizing) පිළිබඳ මගේ න්‍යායෙන් ආභාෂය ලැබූ මානවවංශවේදීන් කණ්ඩායමක් එවන ලද ලිපි සහ රචනා ගණනාවක් එක් දිනකදී කැලිපෝනියාවෙන් මට ලැබුණා. එකෙකුගේ පර්යාවලෝකනයෙන් සත්‍යය උදා නොවන්නේය යන ප‍්‍රවාදය ඔවුන් බැරෑරුම් ලෙස සළකා බලා තිබුණා. ඒ වගේම මානවවංශවේදී (ethnological) සම්ප‍්‍රදායේ ස්ථාපිත වාස්තවීකරණවාදයෙන් (objectivism) වැළකීමට ඔවුන් ඉගෙන ගනිමින් තිබුණා. ඔවුන්ගේ අදහසට අනුව මෙම නැවත දිශානතිගත වීම, නව අන්තර් දෘෂ්ටීන් සහ න්‍යායික සංවර්ධනයන් පිළිබඳ පොරොන්දුවක් ලබා දෙනවා. මෙහිදී අවධානමේ ඇති දෙය නම් ඇත්තෙන්ම මානවවංශවේදී සත්‍යය පිළිබඳ පද්ධතික ක‍්‍රමයේ ප‍්‍රගතියක්. දෙවන ප‍්‍රතිචාරය ලැබුණේ ඔක්ස්ෆර්ඞ් හි ගෘහ නිර්මාණ ශිල්ප ගුරුකුලයකින්. කලාව පිළිබඳ බොහෝ නූතන සිතීම් ලාක්ෂණික කර දැක්වෙන විසංදර්භීයවාදය (decontexualism) ගැන මගේ පරික්ෂාව ඔවුන් අනාවරණය කරගෙන තිබුණා. කලාව අතීතයේ සංගතිය හා සන්දර්භය තුළින් අර්ථ දැක්විය යුතුය යන පැරණි සත්‍යයෙන් මඟපෙන්වනු ලැබූ ඔවුන්ගේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පීය භාවිතාව රඳා පවතින්නේ නූතනවාදී ගෘහ නිර්මාණශිල්පය ඉරණම්කාරී ලෙස සළකුණු කෙරුණ ඓතිහාසික හුදෙකළා පිළිවෙත (historical isolationism) ප‍්‍රතික්ෂේප කිරීමක් මත. අවසාන වශයෙන්, හයිල්ඞ්බර්ග් හි විද්‍යා ශාස්ත‍්‍රාලයට මම මගේ ඉදිරිපත් කිරීමක් කළ අවස්ථාව පිළිබඳ තෘප්තිමත් මතකයක් මට තියෙනවා. බලාපොරොත්තු වූ තරමටම මගේ මාතෘකාව වූයේ අර්ථකතනවේදය පිළිබඳවයි. ඒ වගේම නීතිවේදීන් ගණනාවකගේ පැත්තෙන් නීතිවේදී අර්ථකථනවේදය නව පණක් ලැබීමෙහිලා පවතින ප‍්‍රාරම්භක අපක්ෂපාතී බව පැහැදිළිව දකින්න හැකි වුණා. කෙසේ නමුත් ඔවුන් සම්පූර්ණයෙන්ම ඔවුන්ගේ සිත් වෙනස් කර ගත්තා.ගැඩමර් හෛඩගර් සමග
මෙම ප‍්‍රශ්නය දෙවන මට්ටමකදී ඇමතීම සඳහාහැරල්ඞ් ගාර්පින්කල් (Harold Garfinkel) ගේ දේශනයකට සවන්දීමෙන් අනතුරුව ඔහු හමුවීමට ලැබීම සිහිපත් කරන්න කැමතියි. මම ඔහුට පවසා සිටියේ ඔහු ඇරිස්ටෝටල්වාදියෙක් බව සමහරවිට ඔහු නොදන්නවා විය හැකි බවත් ඔහු කරමින් සිටින දෙය ඇරිස්ටෝටල් ප‍්‍රායෝගික දර්ශනය යැයි කියූ දෙය බවත්ය. එනම් සංයුක්ත තත්ත්වයන් තුළින් පොදු රීති අනාවරණය කරගැනීම ඔහු කලේ නැහැ. නමුත් ඊට වෙනස්ව සංයුක්ත අත්දැකීම් වලින් මතුවන පොදු රීති කෙරේ යොමු කිරීමයි ඔහු කළේ. මේ සඳහා වූ ඔහුගේ ප‍්‍රතිචාරයෙන් කියැවුණේ: “ඉතිං, මගේ කිසිම විරෝධයක් නෑ. මම ඇරිස්ටෝටල්ගේ මාර්ගයේ යනවා කියන ඔබගේ කියමනට.” මෙහි ඇති වැදගත් කරුණ නම් අර්ථකථනවේදය යනු ප‍්‍රායෝගික දර්ශනවාදය නව්‍යතාවයට පත් කිරීමය යන්න දැක්වීමයි. න්‍යාය පිළිබ ඳ, එනම් යථාර්ථය පැහැදිළි කිරීම සඳහා වූ උපකරණයක් ලෙස ගන්නා න්‍යාය පිළිබඳව ඇති නූතන සංකල්පය, භාවිතය පිළිබඳ සමස්ථ සංකල්පයම විකෘති කොට තිබෙනවා. නමුත් න්‍යාය කියන්නේ මානව සත්ත්වයන්ගේ ආකල්පයක්. මෙම ආකල්පය සඳහා ස්වයං-පාලනය සහ ශික්ෂණය විශාල වශයෙන් අවශ්‍යයයි. ඒවා විද්‍යාත්මක සංස්කෘතියක් තුළදී නීට්ෂේ අගය කළ සද්ගුණයන් (virtues). එවිට, න්‍යාය යනු මානව භාවිතයේ ආකාරයක්: භාවිතය යන්න න්‍යායක් ආදේශ කිරීමක් ලෙස දැකිය යුතු නැහැ.
රෝයි : න්‍යාය පිළිබඳ ඔබගේ සංකල්පනය කිසියම් වෙනමම තෝරාගත් යථාර්තයකට ආදේශ කරන උපකරණයකට වඩා ලෝකය තුළ ඉඳීමේ ආකාරයක් නම්, එක්සත් ජනපදයේ දැනට කෙරීගෙන යන ඔබගේ බොහොමයක් කාර්යය සමග එය සුළු වශයෙන් විරුද්ධාභාසීය නොවේ ද?
ගැඩමර් : 1945 සිට ජර්මනියේ අර්ථකතනවේදී දර්ශනයට එරෙහිව ඒක පාර්ශවීය ප්‍රතික්‍රියාවක් තිබිලා තියනවා. එය අඩු හෝ වැඩි වශයෙන් ජර්මන් සංස්කෘතියේ ව්‍යසනය මගින් කුපිත කරන ලද්දක්. එවැනි විනාශදායක විපාක වලින් යුතු යැයි පෙනෙන සංස්කෘතික ආකාරයන් සමග ගමන් කිරීමේ පසුබෑමක් තිබුණා. දැන් ඇමරිකානු සංස්කෘතියේ අධිපති ඌරුව විශ්ලේෂී ශෛලිය. විශ්ලේෂී කාර්යය ඉතා බැරෑරුම් බුද්ධිමය කාර්යක් වුවද, ඉන් අනෙක් චින්තන ප්‍රකාරයන් පිළිබඳ පිළිගැනීමක් නැහැ. එහි සංස්කෘතික භෝජනය කර්කශ එකක්. මම මාගේ අර්ථකතනවේදී ක්ෂිතිජය ඉදිරිපත් කල විට ඇමරිකානු ශාස්ත්‍රඥයෝ බොහෝ දෙනෙක් එය ඉතා ඵලදායි විය හැකි බව අවබෝද කර ගන්න තැනට පත්වුණා. මම මෙම නව කලාපයට අත ගැසුවේ පුරෝගාමීයෙකු ලෙස නොවේ – එවැනි උනන්දුවක් මට තිබුණේ නැහැ – ඒ පරිවර්තනය පිළිබඳ මා තුළ සුවිශාල විශ්වාසයක් නැති නිසා. පරිවර්තනය අදහස්වල පරමාදර්ශීය මැදිහත්වීමක් ලෙස ක්‍රියා කරන්නේ නැහැ. අනෙක් අතට විදේශීය භාෂාවක් කතා කරන්නෙකුගේ සීමිත ප්‍රවීණත්වයකින් යුතුව පවා ගැටලුකාරී බව අඩු මැද පිහිටි ගණුදෙනුවක් ගොඩ නගන්න පුළුවන්. පසුගිය අවුරුදු පනහ තිස්සේ වැඩෙන සුළු ලෙසින් මේ පිළිබඳ ප්‍රමාණවත් සාර්ථකත්වයක් මා භුක්ති විඳ ඇති බව මට හැඟෙනවා. මා හට එය ඉතාමත් උත්තේජනාත්මක වී ඇති අතර මම ඉන් බොහොමයක් ඉගෙනගෙන තියනවා.
'කතිකා' සංවාද මණ්ඩපය 'kathika' sanvada mandapaya 