“මේ කථාන්තර කීම තුළින් ත්‍රිපිටක සම්ප්‍රදායට අයත් තේරුම් ගැනීමට අපහසු ගැඹුරු සංකල්ප ගැමියන්ගේ එදිනෙදා ජීවිතයට හා ආචාර ධර්මවලට එකතු වූහ. මේවා නිදා නොවැටී අසා සිටිය හැකි කථාන්තර නිසා දෙමාපියනට ඒවා තම දරුවන්ට කුඩා කල සිටම කියා දීමට හැකි විය. දරුවෝ ද මහත් අභිරුචියෙන් මේ කථාන්තරවල ඇති චරිත සමඟ තවමත් හඳුන්වා ගැනීමෙන් හා තම දෙමාපියන් දැරූ ඇගයුම් තමන්ගේ ම යැයි සළකා ගැනීමෙන් මේ කථාන්තරවල ඇති අර්ථයන් තම චින්තනයට ඇතුළු කර ගත්හ. මේ අන්දමට සමාජ ජීවිතයට මුසුවුනු කථාන්තර තුළින් ඇතිවුනු බෞද්ධ මානව භක්තිය අර කලින් සඳහන් කළ වහා මතු නොවී යටින් පැසෙමින් පවතින දේශපාලනික ආගමේ අඳුරු යටිපැත්ත සෑහෙන දුරට මර්ධනය කිරීමට සමත් විය. මගේ ළමා වියේ දී මා වටා සිටි මිනිස්සු මේ කථාන්තර මා සමඟ ද කීවෝය. මා වැඩිමහළු වියට පැමිණෙන විට මේ කථාන්තර සම්ප්‍රදායට සමාජයේ තැනක් ලැබුනේ නැත. මගේ ළමා වියේ ගම්මානවල මලගෙවල්වල රෑ නොනිඳා සිටිය යුතු විය. මිනිස්සු වෙස්සන්තර ජාතකය ජනප්‍රිය තියුණු කවියෙන් කීවෝය. දැන්නම් ඒ වෙනුවට ඒ ගම්වල මිනිස්සු කරන්නේ, මලගෙවල්වලට පොලීසියෙන් නො එන නිසා භය නැතිව, මුදලාලිලා විසින් සංවිධානය කරනු ලබන බූරුවාපිටි වැද්ද ගැනීමය. නූතන ශ්‍රී ලංකාවේ බුද්ධ ධර්මය පාසැල් විෂයයක් ලෙස උගන්වන නවීන පාඨශාලාවල ඉගෙන ගන්නා මගේ බෑනලා ළේලිලා‍ පරම්පරාවක් බෞද්ධ හෘද සාක්ෂිය හා ගැමි ජීවිතය පෝෂණය කළ මේ කථා සම්ප්‍රදාය ගැන වැඩි යමක් දන්නේ නැත. ඔවුහු තමන් දන්නා කථාන්තරවල වුව ද තේරුම නොදනිති.කරුණු මෙසේ නම් නූතන යුගය බෞද්ධ හෘදසාක්ෂිය කඩා බිඳ දැමීමේ ක්‍රියාවලියක් බිහි කර ඇත.”

දුට්ඨගාමිණී ඓතිහාසික පුද්ගලයෙකු බවට කිසිම සැකයක් නැත. මෙය ඓතිහාසික කාල පරිච්ඡේද ඉදිරිපත් කරන වංශ කථාවලින් හා පුරා-විද්‍යාත්මක සාකෂිවලින් ඔප්පු වෙයි. නමුත් මිථ්‍යා ගෙතීමට හා ඉතිහාසයට වඩා මිථ්‍යා කථාවල‍ට ලංවන කථාන්තර ගෙතීමට සමාජයේ ඇති හැකියාවන්ගෙන් මේ රජු බේරී නැත. ශ්‍රී ලංකාවේ සියලුම වංශ කථාවල හා ජනකථා සම්ප්‍රදායේ එන දුට්ඨගාමිණී පිළිබඳ කථාවේ පුළුල් ආකෘතිය කාලයාගේ ඇවෑමෙන් වෙනස් වී නැත. වෙනස් වී ගොස් ඇත්තේ දුට්ඨගාමිණීගේ හෘදසාක්ෂිය හා එළාරගේ යුක්තිගරුකත්වය පිළිබඳ තොරතුරු ය. මේ කථාන්තරවල මූලික ලක්ෂණය නම් එළාර දුෂ්ඨයෙකු හැටියට ගත් විට හෝ අමතක කර දැමූ විට දුට්ඨගාමිණීගේ හදවත ගැටුම්වලින් තොර වීමය. මේ අනුව, අටලොස් කලන්දයක් දෙමළුන් ඝාතනය

කළ නිසා තම හදවත කම්පා වූ බව දුට්ඨගාමිණී කීවද ඔහුගේ හදවත කම්පා වී ඇත්තේ එනිසා නොවේ. දෙමළ ඝාතනයට පෙර තම සොහොයුරා වන තිස්ස කුමරු සමඟ කළ සටන්වලදී ඔහුගේම ජාති වර්ගයට අයත් ජනයා දහස් ගණනින් මරුමුවට පත් වුවද දුට්ඨගාමිණී‍ගේ හදවත කම්පා වූයේ නැත. ඔහු තළ ගැටුමට හේතු වී ඇත්තේ මීට වඩා ගැඹුරු, කථාවල සඳහන් නොවෙන, සංකේතාත්මකව හා මනෝවිශ්ලේෂණාත්මකව අර්ථ කථනය කළ යුතු කරුණකි. ඔහුගේ හදවත සසල වී ඇත්තේ එළාර මැරීම නිසාය. මෙය වටහා ගැනීමට දුටුගැමුණු කථාවේ තව ගැඹුරට බැසිය යුතුය.

කථාවේ ආකෘතිය මෙසේය. දකුණු ලක රජකළ දුට්ඨගාමිණීගේ පියා වූ කාවන්තිස්සට හා ඔහුගේ බිසව වූ විහාර දේවියට දරුවන් සිටියේ නැත. විහාර දේවිය මරණාසන්න සාමණේරයෙකු අමතා මරණින් මතු තම කුසයේ පිළිසිඳින ලෙස ආරාධනා කළාය. සාමණේරයා මළ විගස දේවියට ගැබ්බර දැනුනාය. මින් උපත ලබන්නට එන වීරයාගේ ස්වභාවය දේවියගේ දොලදුකෙන්ම පැහැදිලිය. එක් දොලක් නම් එළාර රජුගේ මහ සෙනෙවියාගේ හිස සිඳි කඩුව දෙවූ දිය බීමට ය. කාවන්තිස්සගේ එක් යෝධයෙකු වන වේළුසුමන මේ දොල සංසිඳවීය. පුත්‍රයෙක් ජනිත වුනි. පුත්‍රයා උපන් දින විවිධාකාර සුභ නිමිති පහළ වුනි. දුට්ඨගාමිණීගේ යුද්ධ හස්තියා වන කණ්ඩුල ද මෙවිටම උපන්නේය. සමහර කථාවල එන පරිදි දුට්ඨගාමිණීගේ දශ මහා යෝධයන් ද උපන්නේ එදාමය. කුමරාට නම තැබුනේ ගාමිණී අභය යනුවෙනි. මින් නව දිනකට පසුව කාවන්තිස්ස තම දේවිය හා කළ සහවාසයෙන් අනතුරුව දේවිය තිස්ස නම් වූ පුත්‍රයා ද බිහි කළාය. පුතුන් දෙදෙනාටම බත් කැවුනේ එක දා මය. මේ අවස්ථාවේ රජු තම පුතුන්ට කිරිබත් කවමින් “තෙපි මගේ පුතුන් යම් දිනක බුද්ධ ධර්මය අත හරින්නේ නම් මේ බත් තොප කුසයේ නොරඳයි” කීවේය. දෙනොම ඒ බත් අමෘතය කන්නාක් මෙන් උදම් වෙමින් කෑහ. කුමරුවන් දශ සහ දොළොස් වයට පත්වෙද්දී ද රජු ඔවුන් ඉදිරියෙන් දෙදෙනාට සම සමව තුන් බත් පිඬ බැගින් තබා ඒ කෑමට පෙර ඔවුන් ලවා ගිවිසුම් ගත්තේය. පළමු පිඬ කෑමට පෙර කිසිදා සංඝයා අත් නොහරින ලෙස ප්‍රතිඥා ගත්තේ ය. දෙවනුව උනුන් අතර සටන් නොකරන ලෙස ගිවිසෙව්වේය. තෙවැනිව කිසිදා දෙමළුන් හා සටන් නොකරමු යි ප්‍රතිඥා ගන්නට තැත් කළේය. තිස්ස තම බත් පිඬ වහා ඉවත ලෑවේය. ගාමිණී බත් පිඬ ඉවත දමා සිය යහනට ගොස් අතපය හකුලා ගෙන වැදහොත්තේය. විහාර මහා දේවිය ඔහු වෙත ගොස් අතපය හකුලාගෙන නිදන්නේ කිමදැයි ඇසුවාය. ගාමිණීගේ පිලිතුර කවුරුත් දනිති. “උතුරින් හැඩි දෙමළුය. දකුණින් ගොළු මුහුදය. කෙසේ අත් පා දිග හරිම්ද?”.

ගාමිණී කුමරා ස්වකීය සේනාව පරික්ෂා කොට දෙමළුන්ට එරෙහිව යුද්ධ කළ යුතු යැයි තීරණය කළේය. නමුත් ඔහුගේ පියා ඔහු ආරක්ෂා කිරීම පිණිස යුද්ධය වැළැක්වීමට තැත් කරමින් “ගඟින් මෙතෙර රට අපට සෑහේ” යැයි කීවේය. ගාමිණී තෙවරක් අවසර ඉල්වූයේය. පියා තෙවරම අවසර ප්‍රතික්ෂේප කලේය. මින් කෝපයට පත් ගාමිණී කුමරා “මගේ පියා පිරිමියෙක් නම් මෙසේ නොකියයි” යැයි කියා තම පියා‍ට ගැහැණු ඇඳුම් කට්ටලයක් යැව්වේය.

සද්ධර්‍මාලංකාරයේ එන සිංහල කථාව මීට වඩා සවිස්තරාත්මකය. ඒ අනුව ගාමිණී කුමරා තම පියා ගැහැණියක, ඔහුට තම ඔටුන්න හා පිරිමි ඇඳුම් නොතරම්ය යි කියා ගැහැණු ඇඳුම් කට්ටලයක් යැව්වේය. මේ කථා දෙකෙහිම එන පරිදි මින් කෝපයට පත් පිය රජු ගාමිණී දම්වැල්වලින් බැඳ තබන්නට තීරණය කළේය. පුත්‍ර සෙනෙහස නිසා මීට රන් දම්වැල් ගතයුතු යැයි සිතුවේය. නමුත් කොත්මලේ ගැමි කථාව අනුව පිය රජුගේ කෝපය මීට වඩා අධික විය. එපරිදි කාවන්තිස්ස ගාමිණී මරන්නට තීරණය කළේය.

ගාමිණී ගෙදරින් පලා ගොස් මලය රට සැඟවුනේය. සිංහල ග්‍රන්ථවල ඔහු සැඟවුනු පලාත හැඳින්වෙන්නේ කොත්මලේ යනුවෙනි. කලින් සඳහන් කළ පරිදි කොත්මලේ ද ගාමිණී ගැන බොහෝ ගැමි කථා ඇත. (Margaret Robinson)

මේ සිද්ධියෙන් පසුව, තම පියාට නොකියා ගෙදරින් පලාගිය බැවින් ගාමිණී අකීකරු හෝ කෲර දුෂ්ඨයෙකැ යි හැඟවෙන ලෙස ඔහු දුට්ඨගාමිණී යැයි හැඳින්විනැයි සද්ධර්මාලංකාරය පවසයි.

කාවන්තිස්ස තෙමේ ඔටුනු හැට හතරක් පලඳා විහාර හැට හතරක් බන්දවා, තම පුත්‍රයා පසු කල කළාක් මෙන්ම, හැට හතර වසරක් රාජ්‍යය පාලනය කළේය. රජු මිය ගිය පසු විහාරදේවිය ඔහුගේ ආදාහන කටයුතු සංවිධානය කළාය. තිස්ස කුමරා නැගෙනහිර දිශාවේ සිට පැමිණ තම පියාගේ අවසාන කටයුතු නිම වූ විගසම තම මව ද රැගෙන සොහොයුරාට භයෙන් ආපසු පලා ගියේය. දුට්ඨගාමිණී කොත්මලේ සිට පැමිණ ඔටුනු පලඳා මාගම රජ වූයේ ය. පසුව ගාමිණී තම මව හා යුද්ධ හස්තියා ආපසු ඉල්වා තිස්සට ලිපියක් යැවුවද තම මවට කළයුතු සියළු සැලකිලි තමාම කරන්නේ යැයි කියා තිස්ස ගාමිණීගේ ඉල්ලීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. මේ නිසා සොහොයුරන් අතර දෙවරක් සටන් ඇති විය. අවසානයේ දී ජයග්‍රහණය කළ ගාමිණී තම මව හා යුද්ධ හස්තියා ආපසු ලබාගත්තේය. පසුව තම බෑණා නැගෙනහිර දිශාවේ යුවරජු ලෙස පත්කළ ගාමිණී උතුරු දිශාවට ගොස් එළාර සමඟ සටන් කොට ඔහු මරා ජයග්‍රහණය කරයි.

කරුණු මෙසේ නම් දුට්ඨගාමිණී අභයගේ හෘදසාක්ෂියෙහි වූ ගැටුම ඔහුගේ ජීවිත කථාවේ කොතැනින් ඇතිවුනි ද?

දුට්ඨගාමිණීගේ පියා මඩෙහි හිටවූ ඉන්නක් බඳුය. වරෙක දෙමළුන් මැරීම සඳහා සේනාවක් රැස්කිරීමට ගාමිණී දිරිගන්වයි. වරෙක ඔහු ගාමිණී අධෛර්යට පත් කරයි. කෙසේ වුවද ඔහු සෙනෙහෙබර පියෙකි. දුට්ඨ ගාමිණීගේ මවගේ සිත දැඩිය, එළාරගේ මහසෙනෙවියා ගේ හිස ගැසූ අසිපත දෙවූ දිය බීමට ඇයට ඇතිවූ දොලදුක ගැන සිතා බලන්න.

පුතුන් තුළ මව කෙරෙහි ඇත්තේ දැඩි භක්තියකි. දෙනොම ඇය තමන් වෙත රඳවා ගැනීමට අපේක්ෂා කළද අවසානයේ දී වැඩිමලා ඇය ලබා ගනියි. පොතපතෙහි එන පරිදි ගාමිණී ඇගේ අවවාද නිතර සෙව්වේය. සංග්‍රාමාවතීර්ණ වීමට පෙර ද ඔහු ඇගේ අවවාද සෙව්වේය. පුත්තු දෙදෙනාම පියාට දුන් ප්‍රතිඥා කඩකළෝය. දුට්ඨගාමිණී තම පියාට පිරිමි ඇඳුම් නොතරම් යැයි කියා ඔහුට ගැහැණු ඇඳුම් යැව්වේය. මෙහි අර්ථය සෑහෙන දුරට පැහැදිලිය. එනම් පියා ගැහැණියක්, මව පිරිමියෙක් බඳුය යන්නය. අනතුරුව, කෝපයට පත් පියා මුණ නොගැසී දුට්ඨගාමිණී කොත්මලේට පලා යයි. එක් අතකින් ගෙදරින් පලා යාම දකුණු හා අග්නිදිග ආසියාතිකයන් අතර පියා සමඟ ඇතිවන ඉඩිපස් ගැටුම නිසා ඇතිවන ප්‍රතික්‍රියාවකි. අනෙක් අතට, එරික් එරික්සන්ගේ මතයට අනුව, මෙය ඉඩිපස් ම නිසා ගැටූ ගැටවර වියෙහි ඇතිවන මානසික අසහනය විසඳීම කල් දැමීමකි.

දුට්ඨගාමිණීගේ පියා මිය යයි. නමුත් ඔහුගේ අවසාන කටයුතු කරන්නේ විහාර දේවිය හා තිස්ස කුමරාය. පියාගේ මරණය හා වැඩිමල් පුත්‍රයා ලෙස ඔහුගේ මලගමට පැමිණීමට තමා අසමත් වීම නිසා දුට්ඨ ගාමිණීගේ සිත තුළ කිඳා බැස තිබූ වරදක් කළේය යන හැඟීම යලි ලියලන්නට ඇත. මෙ හැඟීම ඔහුගේ යටි සිතේ තිබෙන්නට ඇත. තමාගේ “දුට්ඨගාමිණී” යන නම ම පියා කෙරෙහි වූ තම වගකීම පැහැර හැරීම නිතර සිහියට නංවන්නට ඇත. වැඩිමහල් පුත්‍රයා හැටියට පියාගේ අවසාන කටයුතු නොකිරීමෙන් බලවත් පාපයක් කළේ යැයි, තමා වරදක් කළේ යැයි යන හෘදසාක්ෂිය දුට්ඨගාමිණී දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව ඔහුගේ සිත අසහනයට පත් කරන්නට ඇත. සංග්‍රාමාවතීර්ණ වෙද්දී හා බොහෝ කල් සිට කළ සංග්‍රාමයේදී මේ අසහනය යටපත් කරගන්නට ඔහු සමත් වූවා විය හැකිය.

නමුත් පියා පිළිබඳව දුට්ඨ ගාමිණීගේ සිත තුළ ඇති වූ මේ අසහනය පසු කාලීනව රචිත රාජාවලිය වැනි සිංහල කෘතිවල සඳහන් වන්නේ නැත. රාජාවලිය පවසන පරිදි උනුන් අතර සටන් කිරීමෙන් අනතුරුව දෙබෑයෝ එක්ව පියාගේ මලගමට සහභාගි වූහ.

රාජාවලි රචකයා කරන්නේ පියාගේ මලගම යොදා දෙබෑයන් සමඟි කිරීමය. ඒ පරිදි තම පියාගේ අවසන් කටයුතුවලට සහභාගි වූ බැවින් දුට්ඨ ගාමිණී අසහනයට පත් වූයේ නැත. මෙවිටම එළාර ද දුෂ්ඨයෙක්ය අවශේෂ දෙමළු ද දුෂ්ඨ කොල්ලකාරයන් බවට පත් වෙයි.

සටනෙහි දී මිය ගිය වීරයන් දේවත්වයට පත් කිරීම සිංහල දකුණු ආසියාතික චින්තනයේ මුහුණුවරකි. පසුව වෙහෙස වියහියදම් නොබලා වෙහෙර විහාර බැන්දවීමට හා මුළු ලෝකයටම දැනෙන්නට පෙනෙන්නට පුන්‍යකරමවල යෙදෙන්නට දුට්ඨගාමිණී පෙළඹවූ අසීමිත ආගම් භක්තිය පෙන්වන්නේ හොඳ බෞද්ධයෙකුගේ ක්‍රියාකලාපයක් පමණක් නොවේ, තම හදවතේ තිබූ අසහනය දුරුකර ගැනීමට නොකඩවා පින් රැස්කල මිනිසෙකුගේ ක්‍රියාකලාපයත් ය.

මේ අනුව කලින් ඇතිවූ කථාවල එන රජුගේ අසහනය පිළිබඳව රාජාවලිය ඉදිරිපත් කරන්නේ නව විවාදයකි. මේ එකකවත් ඓතිහාසික වැදගත්කමක් නැත. මිත්‍යා කථාවට නැඟුනේ කථාවෙන් කථාවට වෙනස්වල ඓතිහාසික රජෙකුගේ ඓතිහාසික ජීවන ප්‍රවෘත්ති වුවද මේ කථා ආකෘතිවල යෙදෙන අන්දමින් ඓතිහාසික සිද්ධි හැටියට ගත නොහැක.

දුට්ඨගාමිණීගේ අනෙකුත් පවුල් සම්බන්ධකම් ද, ඔහුගේ හෘදසාක්ෂිය පිළිබඳ තේමාවට කෙලින්ම සම්බන්ධ නොවූවද, මනෝවිද්‍යාත්මකව වැදගත්ය. තම බෑයා සමඟ තිබූ සම්බන්ධකම, බිළිඳු වයේ සිට වැඩිමහළු විය දක්වා බෑයන් අතර තිබූ සොහොයුරු පොරය පෙන්වා දෙයි. දෙබෑයන් අතර වූයේ ඉතා කෙටි වයස් පරතරයකි. මෙනිසා නිසැකවම ඔවුන් තම මවගේ සෙනෙහස ලබාගැනීමට උනුන් හා තරඟ කරන්නට ඇත. මේ පොරය පසුව සංග්‍රාමයක් විය. දුටුගැමුණු තම බෑයා යුදයෙන් පරදවා නැගෙනහිර දිශාවට යැවූ විට ඔහු එහි නැවතුනේය. අපට ලැබී ඇති කිසිම ග්‍රන්ථයක දුට්ඨ ගාමිණී දෙමළුන් හා සටන්වදිද්දී තිස්ස ඔහුට ආධාර කළ බවක් සඳහන් වන්නේ නැත.

ග්‍රන්ථවල තව හිස්තැනක් ඇත. දුටුගැමුණු හා ඔහුගේ මව අතර තිබූ බැඳියාව මහත් සේ හුවා දැක්වුවද ඔහුගේ බිරිඳ ගැන කිසිම සඳහනක් නැත. නමුත් ඔහුට පුත්‍රයෙක් සිටි බව අපි දනිමු. සාලිය කුමරා රජකම ඉවත දමා දුටුගැමුණුගේ සොහොයුරාට රජකම ලබා ගැනීමට මඟපෑදුවේය. දුටුගැමුණුගේ බිරිඳ ගැන සම්භාව්‍ය ග්‍රන්ථවල කිසිවක් සඳහන් නොවුව ද දුටුගැමුණු කොත්මලේ සැඟවී සිටි කාලයේ දී එම ප්‍රදේශයෙන් සාමාන්‍ය ගැහැණියක් සරණයට ගත් බව මාගරිට් රොබින්සන් එක් කළ ජනකථාවල සඳහන් වෙයි. වීරයාගේ යාශෝකීර්තිය වර්ණනා කරන සම්භාව්‍ය ග්‍රන්ථ ඔහුගේ බිරිඳ ගැන සඳහන් නොකරන්නේ මේ අයුතු විවාහය නිසාය. ඉන් ඇතිවන දරුවන්ට කැළලක් වෙයි. සම්භාව්‍ය ලේඛන දුටුගැමුණුගේ පුත්‍ර සාලිය සැඩොල් ලියක් සරණයට ගෙන රජකම ඉවත දැමූ බව සඳහන් කරති. සාලිරජා කරන්නේ ද පියාට එරෙහිව සිය කැමැත්තෙන්ම රජ කුලයෙන් පිටපැන තම රජ පවුල ද රජ පරම්පරාව ද ධනය ද අතහැර දැමීම ය.

මහාවංශය දුට්ඨගාමිණී දෙමළුන්ට එරෙහිව කළ සටන ද විජිතපුරයේ සතුරන් කොටු කිරීම ද සඳහන් කරන්නේ චිරාභිවාදනයෙනි. නමුත් සුවිශේෂයෙන් සවිස්තරාත්මක ව හුවා දැක්විය යුතු දුටුගැමුණු එළාර ද්වාන්ධව යුද්ධය ගැන පවසන්නේ කෙටියෙනි.

“එසේම සන්නද්ධ කළ සැඩොලැතු නැඟි තෙමේම එළාර රජු ලුහු බඳිමින් දකුණු වාසල් දොරට ආය. නුවර දකුණු වාසල් දොර දී මිහිපලුන් දෙදෙනා යුද්ධ කළෝය. එළාර රජ තෝමරය දැමීය. ගැමුණු රජ එය වැළකීය. ඒ පර්වත නම් ඇතු සිය කඩොලැතු ලවා දෙ‍දළින් ඇන්නවී, එළාර රජ හට තෝමරය දැමීය. ඇතු සහිත ඒ තෙමේ එහි හිණ.” (මහාවංශ ඡේදය) mv:xxv:69-70

සද්ධර්මාලංකාරය මේ සිද්ධිය ස්වල්ප වශයෙන් මීට වඩා විස්තර කරයි. මට සිතෙන අන්දමට එළාර මහල්ලෙක් හා දුටුගැමුණු ඔහුට වඩා බාල වියැති රණකාමියෙක් වූ නිසා මේ ද්වාන්ධව යුද්ධය විරාභිවාදනයෙහි ලා නුසුදුසු බැවින් කෙටියෙන් සටහන් වී ඇත. මහාවංශ කියන පරිදි එළාර හතළිස් සතර වසරක් රජකොට ඇත. ඔහු රජවන විට විසිපස් වියෙහි වූයේ නම් හතළිස් පස් වසරකට වඩා වැඩි නැති දුටුගැමුණු අතින් මිය යන විට එළාරගේ වයස සැත්තෑ දෙවසරකි. වැඩිදුරටත් මහා වංශයට අනුව එළාර යුක්ති ගරුක රජුන් අතර මුදුන්කඩකි.

වරක් අස්රිය පදවද්දී වැරදීමකින් බෞද්ධ ස්තූපයකට හානි වූ විට, වහා රියෙන් බැසි එළාර කීවේ තම රිය සකට අසුකොට සිය ගෙල සිඳින්නට ය. ඔහුගේ ඇමතියෝ මෙම ඉල්ලීම ප්‍රතික්ෂේප කළහ. එනිසා එළාර බොහෝ ධනය වැය කොට ස්තූපයට පිළියම් කළේය. මහාවංශය එළාර හඳුන්වන්නේ යුක්තිගරුක දකුණු ඉන්දියාවේ රජවරුන් සම්ප්‍රදායිකව විස්තර කෙරෙන මෛත්‍රිය හා ආත්ම පරිත්‍යාගය බඳු යහගුණයන් ඔහු තුළ වූ බව පෙන්වීමෙනි. එසේම එළාරගේ සෙබළුන්ගේ කෲරකම් ගැන මහාවංශය කිසිවක් පවසන්නේ නැත. මේ නිසා දුට්ඨගාමිණී තම සිතට සොරා, එළාර තම පියාට සමාන කරන්නට ඇතැයි යමෙකුට තර්ක කළ හැක. එලෙසම එළාර ඝාතනය තම පීතෘද්‍රෝහීත්වයට සමාන කළේ යැයි ද සිතිය හැකිය. දුට්ඨගාමිණීගේ යටි සිතේ සැඟවී මතකයෙන් ඈත් වී තිබූ තම පියා පිළිබඳ අසහනය එළාර ඝාතනයෙන් සංකේතාත්මකව පිළිබිඹුවන භයංකර පීතෘඝාතනය නිසා යළි මතුවන්නට ඇත.

දුට්ඨගාමිණීගේ පසුකාලීන ක්‍රියා කලාපයෙන් මෙය මොනවට පැහැදිලි වෙයි. මහාවංශය මෙසේ පවසයි.

“නුවර අණ බෙර ලවා හාත්පස යොදුනක මිනිසුන් රැස් කරවා එළාර රජහට සත්කාර කරවී. සිරුර වැටුනු තැන්හිදී (කුළුගෙයකින්) ඒ මිනිය දැවීය. එහි චිතකයක් ද කරවී. පෙරහර ද දුන්නේය.” (මහාවංශ ඡේදය) mv: xx: 73 –-74

දුට්ඨගාමිණීගේ කාලයේ ශ්‍රී ලංකාවේ චෛත්‍යය, ස්තූප හා දාගැබ් සර්වඥ හෝ මහ රහත් ධෘතූන් නිදන් කළ ගොඩනැගිලි විය. සාමාන්‍ය භික්ෂුවක් මියගිය පසු ඔහු ආදාහනය කළ තැන අලු මත කුඩා “ස්තූප”යක් ඉදි කෙ‍රුන ද එය කිසිදා පූජණීය ස්ථානයක් වූයේ නැත. නවවැනි සියවසෙහි රචිත මහාවංශ අටුවාවට අනුව එළාර ප්‍රතිමාඝරයක් තිබී ඇත. මෙයින් කියැවෙන්නේ එළාරගේ අළු ස්තූපයක තැම්පත් කරන ලද බව පමණක් නොව සමහර විට බෞද්ධ ස්තූප පසෙක ඇති බෝධිඝරයන් මෙන් තනන ලද එළාර ප්‍රතිමාඝරයක් තිබුණ බවය. මේ පිළිම ගෙය දුටුගැමුණූ විසින් තනවන බවටද සැකයක් නැත. පැරදුන සතුරා වෙත අස්වාභාවිකව ආශ්චර්යජනක ලෙස මේ පෙන්වන ගෞරවය දුට්ඨගාමිණීගේ යටි සිතෙහි ගරුකටයුතු එළාරගේ සහ සිය යහපත් චේතනාභරිත සෙනෙහෙවත් පියාගේ රූ එකට කැලතීම නිසා වූවකැයි මට සිතේ. ශ්‍රී ලාංකිකයන් සම්ප්‍රදායිකව තම දෙමාපියන්ට, ගුරුවරුන්ට හා වෙනත් ආදර්ශමත් පුද්ගලයන්ට ගරු බුහුමන් දක්වන්නේ බුදුබව පැතීමෙනි. දුට්ඨගාමිණී මෙය ක්‍රියාවට නගන්නේ එළාර බුදු කෙනෙකු මහරහතන් කෙනෙකු ලෙස, මහ ජනයා විසින් ආශ්චර්යජනක ලෙස ගරු කළයුතු වැඳියපිදිය යුතු කෙනෙකු ලෙස සැලකීමෙනි. මින් පෙනෙන්නේ දුට්ඨගාමිණීට එළාර පෙනුනේ බෝධසත්වයෙකු හෝ දෙවි කෙනෙකු ලෙස බවය.

දුට්ඨගාමිණීගේ චිත්තාබ්යන්තරයෙහි වූ අසහනය පිළිබඳව භික්ෂූන් දැක්වූ ආකල්පය ස්ටැනලි තම්බයියා ගෙතූ “සම්ප්‍රදායිකව මුල් බැසගත් බෞද්ධ සංස්කෘතියේ අඳුරු පැත්ත යන වාක්‍ය කණ්ඩයෙන් පැහැදිලි වෙයි. සමහර විට මේ අඳුරු සැඟවුනු යටි පැත්ත රාජ්‍ය ආගම ලෙස මුල්බැසගත් වෙනත් ආගම්වලට මෙන්ම බුද්ධ සාසනයටද පොදු විය හැක.

දෙමළ ඝාතනය ගැන පසුතැවීම දුටුගැමුණුගේ යහපත් බව පෙන්නුම් කරයි. නමුත් සාමාන්‍ය බෞද්ධයන්ගේ තත්ත්වය කෙබඳු ද? ඔවුන්ගේ හෘද සාක්ෂියේ කුමක් සැඟවී ඇද්ද? මුල්බැසගත් බෞද්ධ සම්ප්‍රදායේ අඳුරු පැත්තේ ඇති කළුවර මකා ගැනීමට යම් එළියක් එහි ඇද්ද? නූතන උගතුන් මෙන්ම ගොම්බ්‍රිච්ට තොරතුරු සැපයූ අයද දුටුගැමුණුගේ පාප කර්මය පිළිබඳ විවිධාකාර මත දරති. දුටුගැමුණුගේ හෘද සාක්ෂිය සුළුකොට නොතැකිය යුතුය. එය ඔහුගේ පෙරලිකාර ළමා වියේ පියා සමඟ තිබූ නොමනාපකම් වල මුල් බැස ගත්තකි. එය පැනනැගුණු අසහනදායක තත්වයන්ට අනුව දුටුගැමුණුගේ චිත්ත සන්තානය සාමාන්‍ය පුද්ගලයන්ගේ චිත්ත සන්තානය පිළිඹිබු කරන කැඩපතක් හෝ චිත්ත සන්තාන පිළිබඳ ආකෘතියක් ලෙස ගත නොහැක. නමුත් එතුළ වූ ගැටුම ඕනෑම කෙනෙකුගේ චිත්ත සන්තානය තුල ඇතිවීමට පුළුවන. මා මෙතැන් සිට සාකච්ඡා කරන්නේ මේ ගැටුමට තුඩුදුන් මානසික තත්වයන් නොව ගැටුමේ ඇතුල් පැත්ත ගැනය.

බුද්ධාගමේ වෙනත් ආගම්වල නැති එක් ගැටළුවක් ඇත. එනම්, මේ ආගමේ මූලික පුද්ගලයා දෙවිකෙනෙක් නොවෙයි. ඔහු, අදහන අය ගේ ජීවිතවල ආගමික සදාචාරාත්මක අංග කෙරෙහි කිසිම බලපෑමක් නොකරන, එදිනෙදා ජීවිත ගැටලු වලට උදව් දීමට නොඑන, ජීවතුන් අතර නැති අයෙකි. බුදුන්ට ඉතිහාසය හෝ ඔහු ජීවත්වන ලෝකය වෙනස් කල නොහැක. මෙය කලහැක්කේ මිනිසාටම පමණි. තම්බයියා පැහැදිලි කරන අන්දමට බෞද්ධ සංස්කෘතිය බුද්ධ ධර්මයට ‍‍‍ඓතිහාසික අර්ථයක් දෙන්නේ බෞද්ධ රජවරුන් ආශ්‍රයෙනි. බෞද්ධ ඉතිහාසය දෙවිකෙනෙකු ගේ කැමැත්ත අනුව ලියවූවක් නොව රජුන් හා සංඝයා අතර වූ සම්බන්ධකම් තුළින් ක්‍රමානුකූළව ගොඩනැඟුනකි. බෞද්ධ වංශකථා වලින් ඉතිහාසය විස්තර කෙරෙන්නේ රජුන් හා සංඝයා අතර තිබූ බැඳියාව ආශ්‍රයෙනි.

ඉතිහාසයෙන් මෑත් වී පුද්ගලයන් දෙස බලන විට තවත් ගැටළුවක් මතුවේ. එනම්, බුදුන්ට පුද්ගලයන් පවින් ගලවන්නට බලයක් නැත. මෙය ගැටලුවක් වන්නේ බෞද්ධයන් ගේ සිත්තුල බුදුරුව කාවැදී නැති නිසා නොව ඇති නිසාය. නමුත් බුද්ධ ධර්මයෙන් හරි වැරැදි පෙන්වා දී ඇතත්, ඔහු දෙවියෙක් නොවන නිසා හරි මඟ පෙන්වාදීමට මැදිහත් වීමට, බුදුන්ට බලයක් නැත. මැදිහත් වූවොත් ඔහු තවදුරටත් බුදු කෙනෙකුන් නොවේ. මහායාන බුද්ධ ධර්මයට අනුව නම් මෛත්‍රී සහගත බෝධිසත්වයෝ ලෝකයෙහි මෙන්ම පුද්ගල චිත්ත සන්තානයන් තුළ ද ක්‍රියාත්මක වෙති. නමුත් මහායාන බෝධිසත්වයින් බඳු අය ථෙරවාද බුද්ධාගමෙහි නැත. පුද්ගලයා හා ලෝකය සම්බන්ධකරන අතරමැදියෙකු ලෙස ක්‍රියා කරන, බෝධිසත්වයන් බඳු ආශ්චර්‍යජනක කෙනෙක් නැතිකල සාමාන්‍ය බෞද්ධයන් ගේ සිහි කල්පනා වල හා හෘද සාක්ෂියේ බුද්ධ ධර්මය හා බෞද්ධ ආචාරධර්ම කුළුගැන්වී ඇත්තේ කෙසේද ?

මේ සාකච්ඡාවේ මෙතෙක් බොහෝ තැන්වල සඳහන් වුන දහ හතරවැනි සිය වසෙහි රචිත සද්ධර්මාලංකාරය ගෙන බලමු. එහි මුද්‍රිත ග්‍රන්ථය පිටු නවසිය නවයකි. මෙහි එන දුටුගැමුණු කථාව ඔහුගේ මා පිය පාර්ශවයන්හි මී මුතුන්ගේ සිට පුත්‍ර සාලිය රජකම අතහැරීම දක්වා පිටු හැටකින් මුද්‍රිතය. අනෙකුත් පිටුවල ඇත්තේ වෙනත් බෞද්ධ කථාන්තරය. පිටු එක් දහස් දෙසිය පනහක් දිග සද්ධර්මරත්නාවලිය ශ්‍රී ලංකාවේ ගැමියන් අතර මීටත් වඩා ජනප්‍රිය වූ කෘතියකි. දහතුන්වැනි සියවසෙහි රචිත මෙය ලාංකික කථාවලට වඩා බෞද්ධ කථාවලට මුල් තැන දෙයි.

මේ ග්‍රන්ථ හා බෞද්ධ ජාතක පොත ශ්‍රී ලංකාවේ මහත් සේ ජනප්‍රිය රචනා වෙති. මේවා ගැන සිංහල ගැමියන් දැනගන්නේ පෝය දිනවලදී ග්‍රාමීය භික්ෂූන් ධර්ම දේශනා පවත්වන විට හා සිල්වත් උදවිය ගම්වලදී හඬ නගා කියවන විටය. මේ කථා වලින් කියැවෙන්නේ බුදුන්ගේ අතීතය හා අතිශයෝක්තියට නැඟුන බුදුන්ගේ ජීවිත කථාවය. ඒවායේ සඳහන් වන්නේ බුදුන්, ඔහුගේ පූර්ව ජන්ම වලදී, ගිහියකු හැටියට ලෝකයෙහි ජීවත් වන ආකාරයය.

ඒවා අවසාන වන්නේ ඔහුගේ අවසාන ජන්මයේ ආශ්චර්යජනක උත්පත්තිය, අභිනිෂ්ක්‍රමණය හා බලවත් සේ සංකේතාත්මක මරණය ගැන කීමෙනි. මේ ග්‍රන්ථවල බහුලව සඳහන් කෙරෙන ජාතක කථාවලින් කියැවෙන්නේ බෝධිසත්වයන් තුළ අනෙකුත් ප්‍රාණීන් කෙරෙහි තිබූ ආත්ම පරිත්‍යාගශීලීත්වය, මනුෂ්‍යයෙකු හැටියට ඔහු තුළ වූ අප්‍රමාණ කරුණා ගුණය, නොයෙක් පූර්ව ජන්මවල දී ආචාරධර්මාණුකූලව ජීවත් වී බුද්ධත්වය ලබන්නට පාරමිතා පිරීම ගැනය. දහනව වන සියවසෙහි දී සිංහල ගැමියන් ක්‍රිස්තියානි ආගමට හැරවීමට තැත් කළ ක්‍රිස්තියානි පූජකවරයෙකු වූ ගොගර්ලි තෙමේ මෙසේ ලිව්වේ ය.

“ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ මිනිසුන් පාපයෙන් මුදවා ගැනීමට තම රුධිරය කැපකළ බවට ඇති ක්‍රිස්තියානි විශ්වාසය මේ මිනිසුන් අතර කලින් පැවති විශ්වාසවලට පටහැනි නැත. මන්ද? ඔවුන්ගේම පොතපතින් ඔවුන්ට උගන්වන පරිදි බුදුන් පූර්ව ජන්මවලදී සත්ත්ව කරුණාවෙන් කැපකළ රුධිරය එක්තැන් කළහොත් ඒ රුධිර ප්‍රමාණය සාගර ජලයට වඩා වැඩි බව ඔවුන් විශ්වාස කරන නිසා.” (මලල්ගොඩ :176. පිටුව 250.)

මා විසින් රචිත පත්තිනි දේවිය පිළිබඳ ග්‍රන්ථයෙහි සඳහන්වන පරිදි මිනිස්සු මේ මහා බෞද්ධ වීරයා ගැන කථා බොහෝ දෙනා එක්ව කරන පුදපූජා වලදී කාව්‍ය ස්වරූපයෙන් – ගෙන ගායනා කරති. පූජනෘත්‍යවල දී මේ කථාවල එන නොයෙකුත් ජවනිකා රඟ දක්වති. බෞද්ධ සම්ප්‍රදායට කල් යෑමේ දී එක්වුන ලාංකික හා විදේශික දෙවි‍ දේවතාවරු බෞද්ධ ආචාර සදාචාර ධර්මවල ප්‍රතිරූප වූහ. මේ අතර ගැමියන්ගේ ලෝකයෙහි දුව ඇවිදින යකුන් හා රකුසන් පිළිබිඹු කළේ මීට පටහැනි, බුද්ධ ධර්මය විසින් හෙලා දකිනු ලබන ක්‍රෝධය, කෑදරකම, හිංසාව හා ආචාර සදාචාර ධර්මයන්ට නොනැමෙන ගතියකි.

මේ කථාන්තර කීම තුළින් ත්‍රිපිටක සම්ප්‍රදායට අයත් තේරුම් ගැනීමට අපහසු ගැඹුරු සංකල්ප ගැමියන්ගේ එදිනෙදා ජීවිතයට හා ආචාර ධර්මවලට එකතු වූහ. මේවා නිදා නොවැටී අසා සිටිය හැකි කථාන්තර නිසා දෙමාපියනට ඒවා තම දරුවන්ට කුඩා කල සිටම කියා දීමට හැකි විය. දරුවෝ ද මහත් අභිරුචියෙන් මේ කථාන්තරවල ඇති චරිත සමඟ තවමත් හඳුන්වා ගැනීමෙන් හා තම දෙමාපියන් දැරූ ඇගයුම් තමන්ගේ ම යැයි සළකා ගැනීමෙන් මේ කථාන්තරවල ඇති අර්ථයන් තම චින්තනයට ඇතුළු කර ගත්හ. මේ අන්දමට සමාජ ජීවිතයට මුසුවුනු කථාන්තර තුළින් ඇතිවුනු බෞද්ධ මානව භක්තිය අර කලින් සඳහන් කළ වහා මතු නොවී යටින් පැසෙමින් පවතින දේශපාලනික ආගමේ අඳුරු යටිපැත්ත සෑහෙන දුරට මර්ධනය කිරීමට සමත් විය. මගේ ළමා වියේ දී මා වටා සිටි මිනිස්සු මේ කථාන්තර මා සමඟ ද කීවෝය. මා වැඩිමහළු වියට පැමිණෙන විට මේ කථාන්තර සම්ප්‍රදායට සමාජයේ තැනක් ලැබුනේ නැත. මගේ ළමා වියේ ගම්මානවල මලගෙවල්වල රෑ නොනිඳා සිටිය යුතු විය. මිනිස්සු වෙස්සන්තර ජාතකය ජනප්‍රිය තියුණු කවියෙන් කීවෝය. දැන්නම් ඒ වෙනුවට ඒ ගම්වල මිනිස්සු කරන්නේ, මලගෙවල්වලට පොලීසියෙන් නො එන නිසා භය නැතිව, මුදලාලිලා විසින් සංවිධානය කරනු ලබන බූරුවාපිටි වැද්ද ගැනීමය. නූතන ශ්‍රී ලංකාවේ බුද්ධ ධර්මය පාසැල් විෂයයක් ලෙස උගන්වන නවීන පාඨශාලාවල ඉගෙන ගන්නා මගේ බෑනලා ළේලිලා‍ පරම්පරාවක් බෞද්ධ හෘද සාක්ෂිය හා ගැමි ජීවිතය පෝෂණය කළ මේ කථා සම්ප්‍රදාය ගැන වැඩි යමක් දන්නේ නැත. ඔවුහු තමන් දන්නා කථාන්තරවල වුව ද තේරුම නොදනිති.

කරුණු මෙසේ නම් නූතන යුගය බෞද්ධ හෘදසාක්ෂිය කඩා බිඳ දැමීමේ ක්‍රියාවලියක් බිහි කර ඇත. මේ ක්‍රියාවලිය තේරුම් ගැනීම සඳහා දහනවවැනි සියවසේ අග භාගයේ හා විසිවැනි සියවසේ ලාංකික සමාජ හා බුද්ධමය ඉතිහාසයේ දෙපැත්තක් කෙරෙහි අපේ අවධානය යොමු කරමු. එක පැත්තක් නම් අළුතෙන් මතුවුනු සුළු ධනේෂ්වරයක් සඳහා ඇතිවුනු විප්ලවකාරී බුද්ධාගමය. අනෙක බුද්ධ ධර්මය නවීන විද්‍යානුකූල, අන්ධවූ දේව භක්තියකින් තොර වූ යථාර්ථවාදයක් ලෙස හඳුන්වන උගතුන්ගේ බුද්ධ ධර්මය ය. මේ පෙරමුණු දෙකම ගැන කවුරුත් දනිති.

මේ පෙරමුණු දෙකම එකට බැඳී ඇත. එබැවින් මේ සාකච්ඡාවෙහි ලා ඒවා ගැනෙන්නේ එකක් හැටියටය.

බුද්ධ ධරමය පිළිබඳ බුද්ධිමය දෘෂ්ඨි කෝණයන් ඇති වූයේ බටහිර රටවල්වල දහනවවැනි සියවසෙහිදී පැන නැඟි ඉන්දියානු සංස්කෘතිය පිළිබඳ හැදෑරීම්වල එක්තරා සුවිශේෂ කොටසක් තුළිනි. දහනවවැනි සියවසේ බටහිර උගත්තු දේව වාදය ප්‍රතික්ෂේප කළහ. ඔවුන් බුද්ධ ධරමය දුටුවේ එකළ තිබුණු ප්‍රධාන විද්‍යාත්මක දෘෂ්ඨි කෝණයක් වූ ඩාවින්ගේ පරිනාම වාදයට අනුකූල නොවූ මැවුම්කාර සර්ව බලධාරී දෙවි කෙනෙකු ගැන ඇති විශ්වාසය මත පදනම් වූ ක්‍රිස්තියානි ධර්මයට එරෙහිව යන යථාර්ථවාදයක් හැටියට ය. මෙකී සියවසෙහි අගභාගයේ දී නිව්යෝක් නගරයේ දී බිහිවුන පරම විඥානාර්ථ සංවිධානයේ සාමාජිකයෝ මේ බුද්ධිවාදී බුද්ධාගම ශ්‍රී ලංකාවට ද ගෙන ආහ. මෙයිට මුල් වූ කර්නල් ඕල්කට් තෙමේ ලාංකික භික්ෂූන්ගේ හා ගිහි උගතුන්ගේ ආධාරය ඇතිව මේ නවීන බුද්ධාගම ලංකාවේ ද පිහිටවූයේය. ප්‍රොතෙස්තන්ත හා කතෝලික පල්ලිවලට විරුද්ධව කටයුතු කරමින් සිටි ලාංකික භික්ෂූහු හා බෞද්ධ ගිහි උගත්තු මේ බටහිර බුද්ධාගම වෙත නැඹුරු වූහ. වැඩිකල් නොගොස්, බටහිර බුද්ධි විචාර සම්ප්‍රදායයේ ක්‍රමවාදවල ආභාෂය ලැබූ ලාංකික උගත්තු භක්තිය, කථා සම්ප්‍රදාය බඳු බෞද්ධ ජන සංස්කෘතියේ අංග කලින් පැවති පවිත්‍ර බුද්ධ ධර්මයට පසුව එක් කරන ලද අනවශ්‍ය විකෘති කිරීම් ලෙස සළකා ස්වකීය අධ්‍යයනයන්ගෙන් බැහැර කලහ. බුල්ට්මන් දේව ධර්මය බේරා ගත්තාක් මෙන් සාර්ථකව මේ යථාර්ථකරණය බුද්ධ ධර්මය මිත්‍යාවෙන් ගලවා ගත්තේ නැත. මේ උගත්තු මිත්‍යා කථා තුළ ගැබ්වුනු ගැඹුරු සංකේතාත්මක අර්ථ බුල්ට්මන් දුටුවාක් මෙන් තේරුම් ගත්තේ නැත. ඔවුන් කලේ මිත්‍යා කථා සම්ප්‍රදාය සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත දැමීමය. මේ නිසා ජාතක කථා පවා නූගත් ගැමියන්ගේ කථාන්තර හැටියට බුද්ධිමය සම්ප්‍රදාය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරනු ලැබුවා මිස ඒවා බෞද්ධ ආචාර ධර්ම හා යුක්ති ධර්මය ගැබ්වුන, තේරුම් ගැනීමට අපහසු සූත්‍ර හා සංකල්ප පැහැදිලි කරන ආධාරකයක් හැටියට පිළිගනු ලැබුවේ නැත.

මේ බුද්ධිමය පෙරමුණ සමඟ එක්ව ගොඩනැඟුනේ දහනවවැනි සියවසෙහි ජනනායකයෙකු වූ අනගාරික ධර්මපාල පටන් ගත් පෙරළිය ය. ධර්මපාල තෙමේ බ්‍රිතාන්‍ය කොලනිවාදීන්ට හා ක්‍රිස්තියානි පල්ලිවලට එරෙහිව ප්‍රභල පෙරමුණක් ගොඩනංවා අළුත් දේශපාලනික බුද්ධ ධර්මයකට පදනම් ද ලෑවේය. හෙතෙම ත්‍රිපිටක සම්ප්‍රදාය පමණක් හුවා දක්වමින් ගැමි ආගම භක්තිය ඉවත දමා නැඟී එන සුළු ධනේශ්වරය වෙනුවෙන් බෞද්ධ හා යුරෝපීය වික්ටෝරියානු ප්‍රොතෙස්තන්ත්‍ර ඇගයුම් එකට කලතා අලුත් බෞද්ධ ආචාරධර්ම වට්ටෝරුවක් ද පිළියෙල කළේය. ධර්මපාලගේ නව සම්ප්‍රදායික බුද්ධාගමෙන් කෙ‍රුනේ ලෞකික ජීවිතය සාරවත් කිරීමට ප්‍රයෝජනවත් සමාජ ආර්ථික අත්ථකිලමතානුයෝගයක් බිහිකිරීමත් සිංහල බෞද්ධ ලාංකික සමාජයන් යලි එකට මුසු කිරීමත් ක්‍රිස්තු භක්තිකයන් හා සිංහල නොවන ලාංකිකයන් විදේශීය ආගන්තුකයන් හැටියට හංවඩු ගැසීමත් ය. ඔහු නැවත වරක් දුටුගැමුණු කථාන්තරය තම දේශපාලන ප්‍රචාර සදහා යෝදා ගත්තේ ය. ශ්‍රී ලංකාවේ නැගී එන පරපුරට ඔහු මෙසේ ඔවදන් දුන්නේය.

“බුද්ධ ධර්මය හා අපේ ජාති මමත්වය

විනාශ වෙන්නට නොදී ආරක්ෂා කළ

දුටුගැමුණු මහ රජුගේ කාලයට

සිතින් ඇතුළුව එහි වූ උද්‍යෝගය

සමඟ එක්වව්!”

බෙංගාලි උගතුන්ගේ ආභාෂය ලැබූ ධර්මපාල තෙමේ ද “ආර්‍ය්‍ය“ යන පදය යෙදුවේ එහි මුල් අර්ථය වූ “විශිෂ්ඨ” යන අර්ථය ඇතුව නොව පසුකාලීන ඒ හා බැඳුනු දැඩි ජාතිවාදී අර්ථය අනුවය. සිංහල නොවන ජන සමූහවලට පහර දීම සඳහා ඒවා හඳුනා දුන්නේ ද ඔහුය. මේ ජන සමූහ මුස්ලිමුන්, බෝරාකාරයන් හා හැඬි දෙමළුල් හැටියට හැඳින්වූයේ ද ඔහුය. මේ වන විට බ්‍රිතාන්‍ය ජාතිකයන් සිංහල ගම්මානවලින් වට වූ සිය තේ වතුවල වැඩ කිරීම සඳහා දකුණු ඉන්දියානු දෙමළ ජනයා යොදා උඩරට දෙමළ සමාජයක් බිහි කිරීම නිසා දෙමළ ප්‍රශ්නය බලවත් සමාජ හා දේශපාලනික ප්‍රශ්නයක් බවට පත් වෙමින් තිබුණි. ධර්මපාල සුළු ජාතිකයන්ට පහර දීම සඳහා කෙලින්ම මිනිසුන් උසිගැන්වූයේ නැත. නමුත් ඔහු බෞද්ධ හෘදසාක්ෂිය තුළින් මතුවන මානව භක්තිය විසින් මර්ධනය කරනු ලැබූ ජනප්‍රිය බුද්ධාගමේ අර අඳුරු යටිපැත්ත ජනයාගෙන් පිරී ඉතිරෙන නූතන නගරවල මිනිසුන්ට පෙන්වා දී ඒ අනුව ජාතිවර්ග පිළිබඳ ප්‍රශ්නය නිර්වචනය කොට නූතන සිංහල බෞද්ධ ජාතිවාදයට මඟ පෑදුවේය. මේ ජාතිවාදයට ගොදුරු වූයේ මුඩුක්කු වාසීන් පමණක් නොවේ. මධ්‍යම පන්තික උගත්තු ද බෞද්ධ භික්ෂූහු ද ඊට ගොදුරු වී දෙමළ ජනයාට හිංසා කිරීම අනුමත කළහ.

දුටුගැමුණු නම් යලි ඉපදී ඇත. නමුත් මෙවර ඔහු තුළ බෞද්ධ හෘදසාක්ෂියක් නැත.

මතු සම්බන්ධයි.

කතිකා අධ්‍යයන කවයේ අවසරකින් තොරව මෙතැනින් උපුටා පල කිරීම තහනම්.